Theo Chi cục thống kê thị xã Đông Triều, diện tích na năm 2023 là xấp xỉ 900 ha, sản lượng trên 10 ngàn tấn. Trong những năm gần đây, sản xuất na tại Đông Triều có xu hướng suy giảm về năng suất cũng như phẩm chất quả. Nhiều diện tích, năng suất chỉ còn đạt khoảng 7 - 8 tấn/ha. Những nguyên nhân chính dẫn đến sự suy thoái của cây na là do độ tuổi, điều kiện đất đai, trình độ canh tác, sâu bệnh hại cũng như những tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu.

Theo báo cáo của các xã trồng na trên địa bàn thị xã Đông Triều, hiện tại, đa phần diện tích na có độ tuổi khá cao. Trong số 872,6 ha na ở các vùng sản xuất na tập trung của thị xã, diện tích na có độ tuổi 10 năm trở xuống chỉ chiếm 32,9%, còn lại có đến 35,7% diện tích từ 11 - 15 năm tuổi, 31,4% diện tích có độ tuổi trên 16 trở lên. Trong đó có 22,2% diện tích từ 16 - 20 năm tuổi và 9,2% diện tích cây trên 20 năm tuổi.

Với độ tuổi cao cộng với những tác động kỹ thuật làm na trái vụ để khai thác tối đa hiệu quả kinh tế, trong khi kỹ thuật chăm sóc không thay đổi nhiều, cây na dần trở nên suy kiệt. Mặt khác, toàn bộ diện tích na ở Đông Triều từ trước tới nay đều được nhân giống bằng hạt. Do đó, sự phân ly và thoái hóa giống không sớm thì muộn cũng là điều không tránh khỏi.

Năm 2023, với sự tư vấn của Viện Nghiên cứu Rau quả, UBND thị xã Đông Triều đã ra quyết định số 1176/QĐ-UBND ngày 23/5/2023 về việc Phê duyệt Đề án “Phát triển sản xuất cây ăn quả chủ lực tập trung tại thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2022-2025, định hướng dến năm 2030”. Theo đó, một trong các mục tiêu đặt ra đối với cây na là: Phục tráng các giống na đang được trồng tại địa phương (na dai và na bở); Đến năm 2030, thay thế được 315ha diện tích na đã già cỗi/suy thoái bằng các giống đã được phục tráng.

Để thực hiện nhiệm vụ này, việc điều tra, tuyển chọn cây dầu dòng giống na dai và na bở Đông Triều của tỉnh Quảng Ninh là những bước đi đầu tiên trong công tác phục tráng lại giống na, góp phần gìn giữ, phát triển và nâng cao thương hiệu na Đông Triều.

Với mục tiêu: Tuyển chọn được 20 cây na đầu dòng. Trong đó có 15 cây na dai Đông Triều và 5 cây na bở Đông Triều, năm 2023, Viện Nghiên cứu Rau quả đã phối hợp với UBND các xã tiến hành rà soát, đánh giá vùng na, xác định các vườn na mẫu và tiến hành xây dựng bản mô tả giống với các đặc điểm thực vật học chủ yếu; Giá trị sử dụng; Kỹ thuật sản xuất; Hiện trạng sử dụng giống... Viện Nghiên cứu Rau quả cũng đã phối hợp với Chi cục TT&BVTV Quảng Ninh, tham mưu văn bản cho Sở NN&PTNT Quảng Ninh về việc đề nghị công nhận đặc cách hai giống na dai và na bở của Đông triều.

Ngày 05/01/2024, Cục Trồng trọt, Bộ NN&PTNT đã ra Quyết định số 12/QĐ-TT-CCN và Quyết định số 13/QĐ-TT-CNN về việc công nhận lưu hành đặc cách giống na bở Đông Triều và na dai Đông Triều. Đây là cơ sở để tiến hành bình tuyển cây đầu dòng phục vụ nhân giống phát triển sản xuất na tại địa phương trong những năm tới.

Trên cơ sở đó, từ đầu năm 2024, công tác điều tra, đánh giá tuyển chọn cây đầu dòng na dai và na bở tại Đông Triều đã được tiến hành. Ban đầu, chọn được 160 cây tốt trên tổng số 12.605 cây điều tra ở 25 hộ trồng na điển hình tại 3 xã: An Sinh (8 hộ, 3.265 cây điều tra), Việt dân (9 hộ, 5.490 cây điều tra) và Bình Khê (8 hộ, 3.850 cây điều tra).

Từ tháng 3 - 7/2024, tiến hành, theo dõi, đánh giá về sinh trưởng, tình hình ra hoa, đậu quả, sâu bệnh hại, năng suất, chất lượng của 160 cây. Loại bỏ dần các cây không đạt yêu cầu theo các tiêu chí cây đầu dòng.

Đến hết tháng 8/2024, sơ bộ đánh giá, có 28 cây có các tiêu chí phù hợp với tiêu chí của cây đầu dòng theo ban hành (theo QĐ số 595/QĐ-SNN&PTNT ngày 30/7/2024 của Sở NN&PTNT Quảng Ninh). Trong đó có 20 cây na dai và 8 cây na bở. Các cây này được gắn với các mã số: ND 01 đến ND 20 và NB 01 đến NB08.

Đặc điểm của các cây na tuyển chọn cụ thể như sau:

* Đối với cây na dai tuyển chọn:

- Về sinh trưởng: Các cây Na dai đề nghị công nhận cây đầu dòng đa số được trồng bằng hình thức gieo hạt và có độ tuổi từ 6 đến 10 năm tuổi. Tất cả các cây đều sinh trưởng tốt, chiều cao cây trung bình đạt từ 2,5 - 3,7 m, đường kính tán từ 2,6 - 3,5 m, Chu vi gốc đạt trung bình từ 28 - 48 cm.

- Thời gian thu hoạch qua các năm của các cây Na dai tuyển chọn thường vào cuối tháng 7 đến giữa tháng 8 nhưng giữa các năm có thể dao động từ 5 - 7 ngày. Năm 2024 có thời gian thu hoạch từ ngày 18/7 - 15/8.

- Các chỉ tiêu về quả:

+ Các cây na tuyển chọn có khối lượng quả trung bình đạt từ 230,7 - 266,2 g/quả; Tỷ lệ phần ăn được đạt từ 66,8 - 72,3%.

+ Năng suất của các cây tuyển chọn khá ổn định qua các năm. Năng suất trung bình 3 năm đạt từ 25 - 29 kg/cây.

+ Kết quả đánh giá sinh hóa của các cây tuyển chọn cho thấy: hàm lượng đường tổng số đạt khá cao và dao động từ 14,09 - 15,98%; độ Brix đạt 17,3% - 19,6% Hàm lượng axit tổng số đạt 0,186 - 0,203%; Vitamin C đạt 8,98 - 14,93 mg/100g.

+ Kết quả đánh giá cảm quan với các chỉ tiêu: Hình dạng, màu sắc thịt quả, vị thịt quả, mùi hương và đánh giá cảm quan chung. Các cây tuyển chọn đạt số điểm từ 32,6 - 38,7 trên thang điểm 40.

- Về Sâu bệnh trên các cây tuyển chọn: Trong số các loại sâu bệnh phổ biến trên cây Na dai: Bọ trĩ, sâu đục quả, ruồi đục quả, nhện đỏ, bệnh thán thư, bệnh muội đen, chỉ có phát hiện bọ trĩ và bệnh muội đen trên một số cây. Tuy nhiên mức độ nhiễm rất nhẹ, không làm ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng quả.

* Đối với cây na bở tuyển chọn:

- Các cây Na bở tuyển chọn đa số được trồng bằng hình thức gieo hạt và có độ tuổi từ 7 đến 10 năm tuổi. Tất cả các cây đều sinh trưởng tốt, chiều cao cây trung bình đạt từ 2,5 - 3,5 m, đường kính tán từ 3,4 - 4,5 m, Chu vi gốc đạt trung bình từ 38 - 45 cm.

- Thời gian bắt đầu thu hoạch vào cuối tháng 7 đến cuối tháng 8 nhưng giữa các năm có thể dao động từ 5 - 7 ngày. Năm 2024 có thời gian thu hoạch dự kiến sẽ kết thúc vào 20/8.

- Năng suất khá ổn định qua các năm. Năng suất trung bình 3 năm đạt từ 25 - 29 kg/cây.

- Khối lượng quả trung bình đạt từ 315,8 - 333,1 g/quả,

- Tỷ lệ phần ăn được đạt từ 65,1 - 66,0%; Hàm lượng đường tổng số khá cao và dao động từ 14,52 - 15,53%; độ Brix đạt 17,5% - 18,9%, Hàm lượng axit tổng số từ 0,164 - 0,194%; Vitamin C đạt 12,69 - 14,73 mg/100g.

Điểm đánh giá cảm quan với các chỉ tiêu: Hình dạng, màu sắc thịt quả, vị thịt quả, mùi hương và đánh giá cảm quan chung, các cây na bở tuyển chọn đạt số điểm từ 32,0 - 36,0 trên thang điểm 40.

- Về sâu bệnh hại: trên cây Na bở tuyển chọn chỉ có nhiễm bọ trĩ, ở mức độ nhẹ, không làm ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng quả. Không phát hiện các loại sâu bệnh khác.

Trên cơ sở các kết quả công nhận đặc cách giống na dai và na bở của Đông Triều và tuyển chọn cây na ưu tú, Viện Nghiên cứu Rau quả đã lập Hồ sơ đề nghị Sở NN&PTNT Quảng Ninh xem xét công nhận 28 cây cây ưu tú là cây đầu dòng. Trong đó có 20 cây na dai và 8 cây na bở như đã trình bày ở phần trên.

Ngày 11/8/2024, Hội đồng thẩm định cây đầu dòng giống na dai và na bở Đông Triều đã tiến hành thẩm định trên cơ sở xem xét hồ sơ, đánh giá thực địa và đánh giá cảm quan mẫu quả của 28 cây ưu tú tuyển chọn.

Kết quả, Hội đồng đã đánh giá và thống nhất lựa chọn được 20 cây na tốt nhất, hội tụ các đặc tính tốt, đáp ứng các tiêu chí của cây na đầu dòng theo Quyết định số QĐ số 595/QĐ-SNN&PTNT của Sở NN&PTNT ngày 30/7/2024. Hội đồng cũng thống nhất báo cáo, trình Sở Nông nghiệp và PTNT Quảng Ninh ra Quyết định công nhận 20 cây na đầu dòng. Trong đó có 15 cây na dai mang các mã số; ND01; ND 04; ND 05; ND06; ND07; ND08; ND09; ND10; ND12; ND13; ND14; ND15; ND16; ND 18; ND20 và 5 cây na bở mang các mã số NB01; NB02; NB05; NB06; NB08./.

Một số hình ảnh minh họa:

Hội đồng của Sở NN&PTNT Quảng Ninh đánh giá cảm quan các mẫu na tuyển chọn

Hội đồng đánh giá cây na tuyển chọn ngoài thực địa

Đào Quang Nghị

Nguồn: Viện Nghiên cứu Rau quả

• Trang sau