Đánh giá giữa kỳ Dự án quả ôn đới
Đầu tháng 10 năm 2016, dự án “Cải thiện thu nhập cho các hộ nông dân nhỏ tại vùng cao Tây Bắc Việt Nam thông qua tăng cường tính cạnh tranh và tiếp cận thị trường quả ôn đới ở khu vực” (AGB/2012/060) đã có 3 ngày hội thảo giữa kỳ (MTR) nhằm đánh giá các hoạt động đã tiến hành và phác thảo các điều chỉnh cần thiết cho những hoạt động tiếp theo.
Nghiên cứu thị trường và người tiêu dùng – tiềm năng cho phát triển.
Trong năn 2015 và 2016, nhóm nghiên cứu dự án đã tiến hành phân tích toàn diện thị trường mận, và phân tích ít chi tiết hơn cho quả đào, hồng và lê ở Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, và Trung Quốc. Nhóm dự án đồng thời cũng nghiên cứu các chuỗi cung ứng từ Mộc Châu và Bắc Hà cho bốn loại quả trên.
Các kết quả quan trọng từ nghiên cứu trên là:
- Có thể tăng xuất khẩu mận chín và xanh sang Trung Quốc.
- Ngành chế biến mận tại Việt Nam có triển vọng sau khi đã cân nhắc các tác động môi trường.
- Mận Tam Hoa Việt Nam có lợi thế cạnh tranh tốt ở Trung Quôc do giống mận này được ưa chuộng và chín sớm hơn 2-3 tuần so với mận Trung Quốc.
- Mận chín có giá cao ở thị trường đô thị, và diện tích trồng tăng lên trong thập kỷ qua do phát triển xuất khẩu mận sang Trung Quốc. Sức hút của thị trường này đã làm giảm lượng cung và giữ giá cho thị trường nội địa.
- Sản lượng mận ở tỉnh Lào Cai giảm, ở tỉnh Sơn La cũng giảm nhưng ít hơn trong vài năm gần đây.
- Mận được nhập khẩu từ Trung Quốc khá lớn, tuy nhiên do mùa vụ ở hai nước khác nhau, việc này không ảnh hưởng đến các giống mận chín sớm ở Việt Nam.
- Thời gian thu hoạch ngắn và thị trường nhỏ vẫn có thể dẫn tới lượng cung lớn và giá thành giảm nhanh, khá rủi ro cho nông dân trồng mận.
- Việc đa dạng hóa các giống mận có thể giúp kéo dài mùa thu hoạch, tuy nhiên các giống mận chín muộn, vào cuối tháng 6 và tháng 7, sẽ phải cạnh tranh với mận nhập khẩu tử Trung Quốc.
- Cần trồng mới thay thế các vườn mận già cỗi và cải thiện kỹ thuật canh tác.
- Ở các vùng có điều kiện tự nhiên không phù hợp để thu hoạch mận chín chất lượng cao có thể xây dựng quy trình sản xuất mận xanh.
Từ nghiên cứu, một số can thiệp cụ thể đã được đề xuất:
- Phát triển chuỗi cung ứng mận chín chất lượng cao cho thị trường Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và Trung Quốc ( chủ yếu ở Nam Ninh).
- Tăng sản lượng mận xanh xuất khẩu đi Trung Quốc, và đánh giá tiềm năng phát triển các cơ sở chế biến mận xanh ngay tại Việt Nam.
- Đa dạng hóa giống mận để kéo dài mùa thu hoạch.
- Xây dựng quy trình sản xuất cụ thể cho thị trường mận xanh và mận chín.
- Đánh giá giá trị của chỉ dẫn địa lý và xây dựng thượng hiệu cho quả ôn đới tại Tây Bắc Việt Nam.
Các kết quả quan trọng cũng như các đề xuất nói trên đã được cia sẻ với các đối tác trong các diễn đàn cấp tỉnh đầu tiên được tổ chức ở Lào Cai và Sơn La (tháng 9 năm 2015).
Thị trường hiện đại – Cơ hội và thách thức
Trong mùa mận 2016, nhóm dự án cũng hỗ trợ xây dựng một chuỗi mận chín chất lượng cao, cung cấp loại mận tốt nhất từ Bản Ôn và bản Pakhen của huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La cho các nhà bán lẻ hiện đại lớn ở Hà Nội, trong đó Fivimart, Bác Tôm và thậm chí là Klever Fruit, một chuỗi bán lẻ tập trung vào hoa quả nhập khẩu chất lượng cao. Nông dân ở Pakhen đã có giấy chứng nhận sản xuất an toàn. Mận chất lượng cao được thu hái chuyển đến người thu gom để họ đóng gói và chuyển về Hà Nội trong ngày, thất thoát không đáng kể. Mặc dù chuỗi đã được thiết lập và hoạt động thành công, phân tích ban đầu cho thấy dù quả mận có giá trị cao tại thị trường, nông dân và người thu gom địa phương chỉ hưởng lợi một phân nhỏ. Bên cạnh đó, lượng mận mà nhà bán lẻ có thể tiêu thụ và tiểm năng mở rộng trước mắt còn hạn chế.
Tình trạng của các vườn ươm – nhân tố lớn kìm hãm sự phát triển của ngành quả.
Vào tháng 6 năm 2016, dự án tổ chức hai diễn đàn cấp tỉnh với các tỉnh Lào Cai, Lai Châu và Sơn La, tập trung vào việc sản xuất các cây giống ghép tại vường ươm. Trước diễn đàn, các chuyên gia từ Australia và miền nam Việt Nam đã được mời đến hợp tác với nhóm dự án, đánh giá tình hình hiện tại của ngành sản xuất giống (đối với cả vườn ươm nhà nước và tư nhân) ở Tây Bắc Việt Nam.
Một số vấn đề đã được xác định, bao gồm:
- Các vườn ươm tập trung vào một lượng rất nhỏ: 2-3 loại cây, với mỗi loại chỉ gồm 1-2 giống.
- Các mắt ghép được lấy từ chỉ một số ít các cây mẹ đang già cỗi và suy giảm.
- Gốc ghép được trồng từ hạt quả thu nhập trong địa phương, và cách làm này hiện đang có hiệu quả với những giống hiện có, Tuy nhiên khi mắt ghép của các giống mới được đưa vào thì tình hình sẽ thay đổi, và các cây mẹ cần phải được trồng để lấy gốc ghép trong tương lai.
Một vài khuyến nghị đã được đưa ra, bao gồm, cần thiết phải:
- Xây dựng các chương trình tập huấn kỹ thuật về sản xuất giống và quản lý kinh doanh.
- Phát triển vả áp dụng các tiêu chuẩn /hệ thống quản lý chất lượng giống phù hợp với Việt Nam.
- Theo dõi các trường hợp cây con trồng mới không phát triển để xác định các nguyên nhân chính.
- Đánh giá và cải thiện chất lượng các phòng thí nghiệm để hỗ trợ phát triển vườn ươm, trong việc xét nghiệm mầm bệnh và dinh dưỡng đất.
- Xây dựng và tạo uy tín đối với các mạng lưới lai tạo và ươm giống quốc tế.
Bên cạnh đó, một bản đồ hệ thống thông tin địa lý - GIS - của hai huyện thuộc tỉnh Lai Châu đã được hoàn thành và gửi cho Sở Nông nghiệp Lai Châu. Bản đồ này sẽ giúp xác định các loại quả phù hợp cho những vùng nhất định, từ đó hỗ trợ quá trình xây dựng quy hoạch phát triển sản xuất quả của chính quyền địa phương. Bản đồ GIS cho huyện Mộc Châu và Vân Hồ (tỉnh Sơn La) dự kiến sẽ được hoàn thành vào đầu năm 2017.
Những cản trở đối với việc áp dụng tiến bộ kỹ thuật – sự tham gia của các đối tác liên quan còn hạn chế.
Nhóm dự án đã đánh giá 5 dự án liên quan đến cây ăn quả ôn đới đã được triển khai và kết thúc ở Tây Bắc Việt Nam nhằm hiểu rõ hơn về các yếu tố cản trở việc nông dân ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật mới.
Kết quả ban đầu cho thấy nguyên nhân chủ yêu cản trở tác động của các dự án là do thiếu sự tham gia tích cực của nông dân, cán bộ khuyến nông và cán bộ nghiên cứu ở địa phương và thiếu sự khích lệ hay tạo điều kiện để họ tham gia. Ngoài ra việc thiết kế dự án chưa phù hợp – thông thường các dự án được thiết kế mà không tham khảo các kết quả của những dự án trước, và các tiến bộ kỹ thuật được áp dụng còn chưa phù hợp với hoàn cảnh. Điều này có thể tránh được nếu như các đối tác tại địa phương được tham gia vào quá trình thiết kế dự án.
Cũng có những yếu tố quan trọng xảy ra sau khi dự án kết thúc ảnh hưởng đến việc áp dụng các kết quả dự án, ví dụ như thiếu quan tâm đến nông dân sau dự án, biến động giá và nông dân khó tiếp cận các yếu tố đầu vào cần thiết như giống ghép hay các giống cây phù hợp. Một điều khá thú vị là không có bằng chứng nào cho thấy các yếu tố gây cản trở cho việc áp dụng tiến bộ kỹ thuật có liên quan đến yếu tố dân tộc.
Hoạt động tiếp theo
Hai năm đầu dự án đã tập trung vào nghiên cứu. Hai năm tiếp theo, dự án sẽ tập trung vào thúc đẩy, lên kế hoạch và tiến hành các hoạt động phát triển.
Các hoạt động sẽ bao gồm:
- Lên kế hoạch phát triển ngành cây ăn quả ôn đới, kể cả sản xuất giống ở tỉnh Lào Cai, Lai Châu, Sơn La.
- Hỗ trợ trạm giống Bắc Hà cải thiện sản xuất cây giống ghép và xây dựng kế hoạch sản xuất để mở rộng hoạt động và trở thành một cơ sở sản xuât giống lớn trong khu vực.
- Thúc đẩy phát triển các mốiquan hệ giữa các đơn vị xuất khẩu ở Việt Nam và các đơn vị chế biến mận ở Trung Quốc, và đánh giá tiềm năng của ngành chế biến mận tại Việt Nam.
- Đánh giá giá trị của chỉ dẫn địa lý và thương hiệu như một phương tiện giúp tăng thu nhập cho nông hộ nhỏ.
Nhằm đạt được các mục tiêu phát triển nói trên, nhóm nghiên cứu sẽ được mở rộng với sự tham gia của các chuyên gia về ngành, quy hoạch và sản xuất cây giống. Nghiên cứu để hỗ trợ phát triển sẽ được tiếp tục và tập trung vào thị hiếu người tiêu dùng và phân khúc bán lẻ. Nghiên cứu về rào cản đối với áp dụng tiến bộ kỹ thuật và sẽ tập trung nhiều hơn vào mối liên hệ giữa nhóm dân tộc và việc áp dụng các công nghệ kỹ thuật có định hướng thị trường. Các chiến lược truyền thông để thúc đẩy sáng tạo sẽ được xây dựng dựa trên các nghiên cứu đó.
1 Trường Đại học Qeensland
2 Dự án Quả ôn đới
Các cán bộ nghiên cứu và chuyên gia đánh giá thảo luận tại cửa hàng.
Ảnh ACIAR Việt Nam
Bài viết của Oleg Nicetic1 và Đinh Thị Huyền Trâm2
Tin mới
- Hội nghị tổng kết đề án RAT Thành phố Hà Nội giai đoạn 2009-2016 - 03/11/2017 11:26
- Chương trình giới thiệu và nếm rau quả Thuận Châu, Sơn La - 03/11/2017 11:14
- Đoàn cán bộ nghiên cứu Trung Quốc tham quan, làm việc tại Viện Nghiên cứu Rau quả - 18/10/2017 04:25
- Chuyên gia Trung tâm Rau Thế giới (AVRDC) đến thăm và làm việc tại Viện Nghiên cứu Rau quả - 18/10/2017 04:18
- Đoàn Giáo viên và sinh viên trường Đại học Kobe - Nhật Bản đến thăm Viện Nghiên cứu Rau quả - 18/10/2017 03:55